Văn hóa Quảng Bình – Ngày 5/8/1964 đế quốc Mỹ cho máy bay ném bom đánh phá Cảng Gianh và một số điểm khác ở Quảng Bình. Đến năm 1965 các trọng điểm GTVT như: cầu, phà, đèo dốc, các đoạn đường độc đạo, các điểm cất giấu phương tiện vận tải, hàng hóa… bị đánh phá ngày càng khốc liệt suốt cả ngày đêm.
Để bảo đảm giao thông thông suốt, Trung ương huy động trên hai vạn TNXP ở các tỉnh phía Bắc vào làm nhiệm vụ; Bộ GTVT tăng cường gần 1.000 cán bộ, công nhân; Bộ Quốc phòng có lực lượng của Đoàn 559, Binh trạm 12, Tiểu đoàn 10 Công binh, Tiểu đoàn 2 Công binh, Trung đoàn 4 Bộ binh, Tiểu đoàn Pháo cao xạ (làm nhiệm vụ bảo vệ cầu đường). Ngoài ra còn có lực lượng tại chỗ: dân công hỏa tuyến, nhân dân ở dọc các tuyến đường và gần 3.000 cán bộ, công nhân của Ty GTVT Quảng Bình.
Nhà tưởng niệm ở “Hang 8 cô”
Biết bao những tên đất, tên làng, tên đường còn vang mãi những chiến công oanh liệt. Tất cả cùng đều một ý chí, cùng một quyết tâm sắt đá “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, “Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường, dũng cảm”, “Xe chưa qua nhà không tiếc, đường chưa thông không tiếc máu xương” “Đường chỉ tắc giờ không để tắc ngày”… Dù ở đường bộ, đường sông, đường biển tất cả đều có đội “Quyết tử” xông vào những nơi nguy hiểm nhất, sẵn sàng hy sinh để “mở đường máu” cho xe, cho phà, cho thuyền băng qua.
Trước lúc ra mặt đường nhiều đơn vị tổ chức “Lễ truy điệu sống” vì biết rằng ra đi là sẽ hy sinh, nếu bị hy sinh thì sẽ xương tan, thịt nát, đất vùi, đá lấp. Tại km 21 đồi 37, 8 TNXP C759 bị bom vùi lấp không một ai còn nguyên vẹn thi thể. Trên đường 20 (Quyết thắng) vào chiều ngày 14/11/1972, 8 TNXP thuộc Đội TNXP 163 (Ban 67) quê ở tỉnh Thanh Hóa bị bom lấp hang. Trên đường 16, ngày 1/5/1971 cùng lúc hy sinh 50 nam, nữ TNXP quê ở tỉnh Nam Hà. Ở ngầm Khe Rinh (QL15 – Đường Hồ Chí Minh), chỉ trong vòng 70 ngày đêm máy bay Mỹ dội xuống gần 4.000 quả bom cỡ lớn, dù bị tổn thất lớn về người, một số đơn vị quân số bị hy sinh gần hết nhưng cán bộ, công nhân công trường 050, TNXP Ban 67, bộ đội Công binh… vẫn bám ngầm để thông xe, không để tắc đường. Chỉ trong một đêm, ở phía Nam sông Gianh hy sinh 100 người, ở đường Ba Trại hy sinh 89 người khi đang lấp hố bom thông xe. Chỉ riêng ở phía Nam sông Gianh có 799 liệt sĩ và 1.432 thương binh khi làm nhiệm vụ bảo đảm giao thông.
Trong những năm chống chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ ở miền Bắc, có lẽ không có ở đâu trên mặt trận GTVT lại hội tụ đông đảo các tập thể và cá nhân anh hùng như ở tuyến lửa Quảng Bình (7 tập thể, 9 cá nhân). Đó là: Công trường 050 (Ty GTVTQB), Đội cầu 10 (Bộ GTVT), Đại đội TNXP 735, Tiểu đoàn 2 Công binh (Bộ Quốc phòng), Đại đội pháo cao xạ Nguyễn Viết Xuân (Bộ Quốc phòng – làm nhiệm vụ bảo vệ đường 12A). Võ Xuân Nở công nhân giao thông, Võ Xuân Khuể công nhân lái ca nô phà Gianh, Võ Văn Chước lái xe hàng, Nguyễn Thị Kim Huế TNXP, Đinh Thị Thu Hiệp TNXP, Nguyễn Thị Nậy TXNP, Trần Đức Hè TNXP, Nguyễn Thị Suốt lái đò ngang sông Nhật Lệ.
Sau ngày giải phóng, Quảng Bình đã xây dựng một số bia, nhà tưởng niệm những chiến sĩ làm nhiệm vụ GTVT đã ngã xuống ở một số điểm như: Nhà tưởng niệm ở “Hang 8 cô” đường 20, bia tưởng niệm ở đồi 37 (Đường 12A), Bia tưởng niệm ở phà Gianh, Long Đại… người dân Quảng Bình rất mong muốn có một Tượng đài xứng tầm lịch sử, xứng đáng với những chiến công oanh liệt và sự hy sinh xương máu của các chiến sĩ ở tuyến lửa Quảng Bình, để tri ân những người đã cống hiến trọn đời cho Tổ quốc.
Lại Thế Ái (Hội Nhà báo Quảng Bình)
